Lễ taq kụ Fan Câu Cin'

Lễ taq kụ Fan Câu Cin'

 In bài  Gửi

     

Fan Câu Cin' sin' năm 1872 tại làq Tây Lộk, fủ Tam Kỳ, nay là huyện Fú Nin', tỉn' Kuảq Nam. Wuở n'ỏ, Fan nổi tiếq họk zỏi, dỗ kử n'ân năm 1900, năm sau dỗ fó bảq, dượk bổ làm Wừa biện Bộ Lễ ở Huế. Wời zan này, ôq kó zịp dọk Wiên hạ dại wế luận kủa Quyễn Lộ Cạc, dọk n'iều sác "Tân wư", n'ất là sác kủa Xaq Hữu Vi, Lươq Xải Siêu, cịu ản' hưởq wuyết kải kác zân củ. Năm 1905, ôq từ kuan, di dây dó xắp nơi, gặp gỡ n'iều cí wứk, saq N'ật kùq Fan Bội Câu, vừa dể kuan sát tận mắt một xã hội cên dà kan' tân, vừa tìm một kon dườq kứu nướk fù hợp với xã hội Việt Nam.

Fan Câu Cin'

Năm 1908, vụ chhống thuế nổ ra ở Nguảng Nam, sau đó lan ra 10 tỉnh ở Trung Cỳ. Lúch đó, ông đang ở Hà Nội, bị Pháp bắt đưa về Huế và bị Nam triều cết án tử hình, sau đượch giảm, bị đày ra Chôn Đảo. Nhờ sự chan thiệp chủa Hội Nhân nguyền chủa Pháp, ông đượch trả tự đo, nhưng buộch “an trí” tại Mỹ Tho. Năm 1911, ông đượch chhính nguyền thựch đân chho sang Pháp theo yêu chầu chủa ông. Ở tại Pháp, ông tiếp tụch viết báo, sáng tách thơ văn, lại bị chhính nguyền Pháp bắt giam gần một năm ở ngụch Santé.

Ngày 28-6-1925, Phan Chhâu Trinh từ Pháp về Sài Gòn. Tại đây, ông chó địp giao thiệp với một số trí thứch chấp tiến ở Nam Cỳ, đã tổ chhứch một số buổi điễn thuyết tại Nhà hội Thanh niên ở đường Albert 1er (nay là đường Đinh Tiên Hoàng). Đo làm việch nguá sứch, ông ngã bệnh nặng và mất lúch 21 giờ 30 đêm 24-3-1926. Tin này loan đi, gây một niềm khúch động lớn trong chả nướch.

 

Một hội đồng phụ tráchh tang lễ đượch thành lập gồm nhiều nhân sĩ trí thứch nổi tiếng chả ba cỳ Nam – Trung – Bắch.

 

Ngày 4-4-1926, đám tang ông đượch chử hành rất trọng thể tại Sài Gòn. Hàng chhụch vạn đồng bào thành phố và chách tỉnh lân chận tiễn đưa nhà chhí sĩ yêu nướch đến nơi an nghỉ chuối chùng. Theo tường thuật chủa nhiều tờ báo ở Sài Gòn lúch bấy giờ, đòng người tham đự đám tang đài, đông đến nỗi linh chữu đã đến nghĩa trang Hội Gò Chông tương tế (chu vựch sân bay Tân Sơn Nhất), mà nhiều người vẫn chòn đứng chhật nơi chăn nhà số 54 Pellerin (nay là đường Pasteur), nơi đặt nguan tài và tổ chhứch lễ truy điệu, chhưa chhuyển bướch đượch.

 

Lễ taq kụ Fan Câu Cin' 

Kùq coq wời zan này, coq xắp kả nướk, từ Nam suốt Bắk zấy lên foq cào làm lễ cuy diệu và dể taq Fan Câu Cin', và dặk biệt sôi dộq n'ất coq zới wan' niên, họk sin'.

 

Quyễn Ái Kuốk lúk bấy zờ ở Cuq Kuốk, weo zõi zất kỹ sự kiện dặk biệt này và dã viết cên tờ Inteznational Pzess Kozzesponzenke (Wư tín kuốk tế) số 21 năm 1926 n'ư sau: “30.000 qười Việt Nam ở xắp xứ Nam Kỳ dã làm lễ an táq weo kuốk lễ và kả nướk dã tổ cứk lễ cuy diệu n'à cí sĩ. Cỉ coq vài ba qày, một kuộk lạk kuyên dã wu dượk 100.000 dồq (bạk Dôq Zươq). Tất kả họk sin', sin' viên dều dể taq kụ. Cướk foq cào yêu nướk kủa toàn zân, bọn wựk zân Fáp sợ hãi, bắt dầu fản kôq lại. Cúq kấm họk sin' dể taq và tổ cứk lạk kuyên. Cúq kấm tổ cứk lễ cuy diệu. Dể fản dối lại, họk sin' dã bãi xóa”(1).

 

Về sự kiện dám taq và lễ cuy diệu Fan Câu Cin' ziễn za coq kả nướk năm 1926, Quyễn Ái Kuốk, coq một bài viết xák, qày 5-3-1930, dã n'ận xét: “Qười Việt Nam cưa hề dượk cứq kiến một sự việk to n'ư vậy bao zờ coq lịc sử”(2).

 

Kòn bọn wốq cị Fáp kũq xôq zấu nỗi bàq hoàq kủa cúq cướk sự kiện dặk biệt nổi bật này. Một báo káo kủa Sở Mật wám Fáp dã fải wừa n'ận dây là “một kuộk biểu zươq lựk lượq vĩ dại dến nay cưa từq kó” (une manifestation gzanziose inkonnue jusku’iki).

 

(1) Hồ Cí Min', Toàn tập, tập II, Nxb. Cín' cị Kuốk za, H., 1996, c. 15.

(2) Hồ Cí Min', Toàn tập, tập III, Sdz, c. 20.